Terug naar alle artikelen

Wat is het COVID-19-sterftecijfer op basis van doodsoorzaak?

Ieder kwartaal maakt het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) het sterftecijfer op basis van doodsoorzaak bekend (tot 1 juli 2021 was dit één keer per maand). In dit artikel leggen we uit wat dit cijfer betekent, waarom we het niet op dit dashboard tonen en hoe het verschilt van de twee sterftecijfers die we op het dashboard hebben.

Dit artikel geeft uitleg bij het COVID-19-sterftecijfer op basis van doodsoorzaakverklaringen en het verschil tussen dit cijfer en de sterftecijfers op het dashboard .

Dit artikel is oorspronkelijk gepubliceerd op 24 juni 2021; het is bijgewerkt op 2 juli 2021.

Om precies te weten hoeveel mensen zijn overleden aan COVID-19, gebruikt het CBS gegevens die artsen aanleveren. Als iemand overleden is, is een schouwarts volgens de wet verplicht om twee papieren formulieren in te vullen: een overlijdensverklaring en een doodsoorzaakverklaring. In het eerste formulier staat niet waaraan iemand is overleden, alleen dát de persoon is overleden. In het tweede formulier staat de doodsoorzaak, bijvoorbeeld dat de persoon overleden is aan COVID-19. De artsen sturen deze formulieren naar de gemeente waar de mensen overleden zijn.

Sterftecijfer op basis van doodsoorzaak

De gemeenten sturen de doodsoorzaakverklaringen één keer per maand naar het CBS. In de wet staat dat de formulieren op papier ingevuld moeten worden. Dat betekent dat het CBS alle gegevens van deze formulieren met de hand moet invoeren en deze vervolgens moet coderen. Dit duurt enkele weken. Daarna weet het CBS hoeveel mensen zijn overleden aan verschillende oorzaken, waaronder COVID-19. Dit noemen we het sterftecijfer op basis van doodsoorzaak. Het CBS maakt ieder kwartaal dit sterftecijfer bekend (tot 1 juli 2021 was dit één keer per maand). Dat is dan het cijfer tot en met ongeveer drie maanden geleden.

Invullen van een doodsoorzaakverklaring

Foto: CBS / Alrik Swagerman

Sterftecijfer doodsoorzaak niet op het dashboard

Op het dashboard tonen we het sterftecijfer op basis van doodsoorzaak niet, omdat we hier alleen cijfers van kortgeleden gebruiken. Hiervoor gebruiken we de data die we per dag of week ontvangen. Deze cijfers zijn nodig om de epidemie op de voet te kunnen volgen en op tijd maatregelen te kunnen nemen. We vinden het wel belangrijk om het sterftecijfer op basis van doodsoorzaak te noemen, omdat dit het meest precieze sterftecijfer is.

Welke sterftecijfers tonen we op het dashboard?

De sterftecijfers die we wel op het dashboard laten zien, zijn:

Het sterftecijfer op basis van meldingen
Dit is het dagelijkse aantal COVID-19-patiënten waarvan aan de GGD gemeld is dat ze zijn overleden. Lees meer hierover in het artikel Wat zegt het aantal meldingen van sterfgevallen?

Grafiek: meldingen van aan COVID-19 overleden patiënten door de tijd heen

Het sterftecijfer op basis van oversterfte
Dit is het aantal mensen dat méér is overleden dan verwacht, uitgerekend door het CBS. Lees meer hierover in het artikel Wat is oversterfte?

Grafiek: totaal aantal overledenen per week

Waarom zitten er verschillen in de sterftecijfers?

De sterftecijfers op het dashboard verschillen van het CBS-sterftecijfer op basis van doodsoorzaak.

Het sterftecijfer op basis van meldingen aan de GGD is lager dan het cijfer volgens CBS doodsoorzaak:

- De GGD'en ontvangen niet alle meldingen over mensen die aan COVID-19 zijn overleden. Hiervoor bestaat namelijk geen meldingsplicht. Er is alleen een meldingsplicht voor levende mensen die positief zijn getest. Als aan een GGD niet is doorgegeven dat een positief getest persoon is overleden aan COVID-19, wordt deze niet meegeteld in het sterftecijfer van de GGD.

- Als een persoon wel aan COVID-19 is overleden maar niet eerder op het coronavirus is getest door een GGD, wordt deze persoon niet meegeteld in het sterftecijfer van de GGD.

- Let op: vooral in de eerste golf werd weinig getest. Daarna wel meer. De cijfers zijn daarom pas vanaf juni 2020 completer.

Het CBS-sterftecijfer op basis van oversterfte is lager dan het cijfer volgens CBS doodsoorzaak:

- De oversterfte is het aantal mensen dat extra is overleden boven wat verwacht wordt. Op basis van de doodsoorzaken weten we dat de oversterfte vanaf maart 2020 tot aan maart 2021 veroorzaakt is door COVID-19. De oversterfte valt echter lager uit dan als we de overlijdens aan COVID-19 tellen volgens CBS doodsoorzaak. Dit komt doordat een deel van de mensen die normaal gezien zou zijn overleden aan andere doodsoorzaken (zoals hart- en vaatziektes en ademhalingsziektes), nu zijn overleden aan COVID-19.

Als we als voorbeeld de cijfers van januari 2021 naast elkaar zetten, kun je de verschillen zien tussen de drie verschillende sterftecijfers. Het cijfer volgens CBS doodsoorzaak – het meest precieze van de drie sterftecijfers – is ongeveer twee keer zo hoog als de andere twee cijfers.

Tabel met sterftecijfers van januari 2021

Om de drie cijfers met elkaar te kunnen vergelijken, is gekozen om voor elk cijfer de uitkomsten van de eerste vier weken van dit jaar bij elkaar op te tellen. Hierbij geldt dat 1 tot met 3 januari niet zijn meegenomen in de berekening. Dat komt doordat deze gegevens per kalenderweek worden aangeleverd.

Ook als we de aan COVID-19 overleden mensen van alle maanden bij elkaar optellen, zie je het verschil tussen de drie cijfers. Omdat op de dag dat we dit artikel publiceerden het cijfer volgens CBS doodsoorzaak tot eind februari beschikbaar is, tellen we op tot eind februari (tot en met de achtste week van 2021).

Tabel met de opgetelde sterftecijfers tot eind februari 2021

Als je naar de drie opgetelde sterftecijfers door de tijd heen kijkt, zie je hetzelfde. Het sterftecijfer volgens meldingen aan GGD (de oranje lijn) is het laagst, en het sterftecijfer volgens CBS doodsoorzaak (de blauwe lijn) het hoogst.

Verschillende sterftecijfers COVID-19 (opgeteld)

Onder aan de pagina over de sterftecijfers op het dashboard staat een link naar de website van het CBS. Het CBS plaatst vanaf juli 2021 ieder kwartaal een nieuw bericht over het aantal aan COVID-19 overleden mensen op basis van doodsoorzaak.